Sabtu, 05 Mei 2018

K'uda tan ai-horis "Plant more trees"


Saudasaun bodik imi GREEN THUMB

Fatin ita hela b'a, balun patarata tebes ho be' no balun mos buka b'e susar lahalimar, n'e hotu fatores ida maka ai-horis menus dadaun ona. Susar be' halo ita hanoin hikas ekspresaun Liurai David nudar liurai daruak reinu Israel nian iha Biblia Salmus 63:2 hodi hatete nune' "Jehova, ita mak hau nia Maromak, hau buka Ita, hau klamar hamrok no hau isin desezu ba' Ita, nudar rai maran laiha aihoris no b'e". Bersiklu iha Salmus n'e hatudu katak b'e no aihoris integradu ho ita isin, interligadu ho ita klamar. 


Bainhira rai ita hela laiha ai-horis, Loromatan sei transfere nia manas direitamente b'a rai liu husi meius radiasaun (tranfere manas lah'o media) halo rai maran lalais. Tuir mai sei difkulta hal'ot udan we'n tun to' rai okos nun'e rezulta inundasaun ou erosaun iha tempu udan no tempu bailoro level be' matan sai klean liu tan no mos bele maran. Ekilibriu absorbsaun CO2, SO2 no gas seluk seluk husi industria, makina no transporte kombustivel laiha nun'e hamosu Kalohan Satan (ho lian ingles_greenhouse, portuguese _Estufa). Kalohan satan sei saran loromatan nia manas halo rai iha fatin balun lakonsege kona loromatan nia roman nun'e hamosu zelu (b'e nakfilak sai s'olidus), kontrariu iha fatin balun kona loromatan maibe loro nia manas lafila hikas t'o atmosfere tamba kalohan satan saran fila fali hodi hasae temperatura liu husi temperatura baibain. Diferencia temperatura entre manas no malirin bele hamosu anin dadulas (ho lian ingles_turbulence) tamba eziste delta densidade.

Kestaun hirak n'e presiza tau konsiderasaun ema hotu nian tamba bele lori impaktu mudanca klimatika mundial. Tuir fontes husi matenek nain fossil nian ka paleontolojista katak mudansa klimatika antes n'e mosu tiha ona hori uluk liu halo extinsaun (lakon ka laiha ona) Dinosauros husi mondu tamba kona meteor nia nakrahun taka metin atmosfera ka hafilun mondu, nun'e lahetan loro nia roman. Iha tempu neb'a Dinosauros no balada seluk mos labele moris iha kondisaun malirin no nakukun, ikus mai sai extinsaun. Historia n'e fanun ita nia konsciencia hodi asegura mondu ita hotu horik b'a. Ho ida n'e mak hetan atensaun draft iha loron 9 Maio 1992 no asina iha Rio De Janeiro 4 Junyu 1992, nudar tratadu envairomentu internacional husi Kuadru Konvensaun Nasoens Unidas Konaba Mudansa Klimatika (UNFCCC). Atu nasaun hotu hotu toma atensaun, resposabilidade no sai dever sidadaun ka ema hotu nian hodi prevene ka hadook ita husi dezastre n'ebe mai ataka fatin ka mondu ita hotu horik b'a tuir ilustrasaun filmajen iha Youtube:


Solusaun ida husi prevensaun mudansa klimatika mak k'uda tan ai-horis. Kuda aihoris laos deit rezolve problema mudansa klimatika maibe lori mos benef'iciu hanesan impaktu ekonomia, saude (nutrisaun ou alimentar, aimoruk, ham'os rairahun, produs oksijeniu, netraliza udan sin H2SO4 husi gas SO2), minimiza dezastre naturais(hamenus velosidade anin atu labele sobu uma, nsst), fo mahon ka minimiza temperatura ambiente, lutu moris hodi satan balada bodik tos ho natar no SST.

Kuda tan aihoris presiza har'e mos fator determinante hirak n'ebe bele suporta ai horis fasil moris, tantu fator internu no mos externu. Fator interno sei foka liu ba tipu aihoris (gen/gene no hormon/hormona), fator externu hanesan nutrisaun, loromatan, b'e ou humidade, temperatura, rai, maneira no balada. Ezemplu aihoris hirak ne'be merese moris iha rai manas rai Betano mak hanesan Aiata timor ou malae (annona muricata), n'u, ailenuk (noni), aimimba (azadiractha indica), aigamal, aidoti metan ou mutin, kaz'u no seluktan.

Ida ne'e mak arikel badak hodi prience ita nia tempo livre, espera cidade no vila sei sai matak no rai fuik sei sai ailaran tuan. Iha sujestaun ruma bele fo imi nia komentariu. Artikel seluk tan ho kategoria hanesan bele har'e iha pajina AMBIENTI


Link Externu
https://www.arbordayhawaii.org/handy-checklist/
https://www.smallfootprintfamily.com/why-we-should-plant-more-trees
https://www.un.org/climatechange/towards-a-climate-agreement/
https://en.wikipedia.org/wiki/United_Nations_Framework_Convention_on_Climate_Change
https://en.wikipedia.org/wiki/World_Climate_Conference
https://www.nationalgeographic.org/encyclopedia/climate-change/
https://permaculturenews.org/2016/02/05/6-magical-and-medicinal-trees-to-grow-in-the-tropics/
https://www.youtube.com/watch?v=cb9lvrrcu3E
https://farming.id/faktor-faktor-yang-mempengaruhi-pertumbuhan-dan-perkembangan-tanaman/
http://note-why.blogspot.co.id/2012/03/manfaat-pohon-bagi-kehidupan.html
Fatin Betano, Timor-Leste

0 comentários:

Posting Komentar